معرفی کتاب فولکلور و تاریخ کرد تالیف دکتر اسماعیل شمس/ ناقد: بشیر قانع
پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : این کتاب 383 صفحه ای در 9 فصل نگاشته شده است. “پرسش محوری این کتاب نسبت تاریخ کرد با فولکلور کردی وسنت های شفاهی کردستان است”. فصل اول کتاب به پرسش تاریخنگاری کردی چیست پاسخ می دهد وتفاوت ومرزهای تاریخنگاری را با مفاهیم و اصطلاحاتی همچون “تاریخ”، “فلسفه تاریخ”، تاریخ نویسی”،”تاریخنگری” و” تاریخ پژوهی” مشخص می کند.
نویسنده در فصل دوم( روایات شفاهی و مطالعات محلی و میدانی) کتاب به ضعف ساختاری ومحوری روایتهای مکتوب در همه ابعاد سیاسی ، تاریخی، ادبی ومذهبی فرهنگ کرد اشاره می کند و معتقد است غنای فرهنگ شفاهی مردم کرد تا حدود زیادی نبود اطلاعات و مستندات مکتوب درباره ی تاریخ و فرهنگ کرد را پوشش می دهد. در ادامه ی فصل نیز عناوین و موضوعاتی را که به جمع آوری سنت شفاهی کمک می کنند را ذکر کرده است.
فصل سوم به تاثیر زبان بر شناخت تاریخ و فرهنگ مردم اشاره دارد ومعتقد است مردمان کرد در گذشته با وجود سکونتگاه ها و شرایط متفاوت لهجه های متفاوتی داشتند اما بدون هیچ مشکلی زبان یکدیگر را می فهمیدند. اما به مرور به دلیل قرار گرفتن این مردم در بین مرزهای متفاوت و ورود دولت ها و اقوام مختلف به سرزمین آنها گویش های متفاوتی یافتند که امروزه درک این گویش ها برای آنها به راحتی امکان پذیر نیست و گاه به مترجم نیاز دارند. به همین دلیل مطالعه زبان این مردمان می تواند بهترین وسیله برای شناخت ابهامات و زوایای پنهان تاریخ زندگی آنها باشد. نویسنده برای این مهم طرحی را که از راهنمای گردآوری گویش های ایرانی فرهنگستان زبان وادبیات فارسی اخذ کرده است را برای جمع آوری مواد خام چنین هدفی( مطالعه زبان و گویش ها) در این فصل آورده است.
عنوان فصل چهارم “جامعه کردی”می باشد و نویسنده در این فصل معتقد است” برای بازسازی تاریخ کرد، نخستین راه شناخت جامعه کردی با محوریت روستا ، قبیله(ایل)، شهر است”. وی برای این کار یک روستا( روستای شرکان از توابع شهرستان پاوه) را در کردستان ایران، یک ایل(ایل جهانبگلو) در کردستان ترکیه و یک شهرو ناحیه(شهر خابور) مشترک بین کردستان سوریه و عراق را تک نگاری کرده است.
شمس فصل پنجم کتابش را به” ادبیات شفاهی کرد” اختصاص داده است. وی ادبیات شفاهی را مهم ترین و محوری ترین مرجع برای بازسازی تاریخ باستانی و کهن مناطق کردنشین می داند. او ادبیات شفهای کرد را به دوصورت ادبیات منظوم وادبیات منثور تقسیم کرده است. ادبیات منظوم شامل ترانه های حماسی، ترانه های غنایی، اشعار کودکانه و بیت می باشد. ادبیات منثور نیز داستان ها، افسانه ها، سرگذشت ها ، داستان های تمثیلی و… را در بر می گیرد. وی در این فصل که طولانی ترین فصل کتاب نیز می باشد، بیت، داستان مم وزین، بالوره، ترانه های کردی، شاهنامه های کردی، قصه های عامیانه ی کردی وافسانه های کردان را به عنوان نمونه های ادبیات منظوم ومنثور کرد، به طور مفصل شرح داده است.
فصل ششم به آیین های سنتی و بومی مردمان کرد اختصاص یافته است. به نظر نویسنده هرچند این ها بسیار متنوع و گوناگون هستند اما آیین هایی که جنبه ی نمایشی دارند از تنوع و تعدد بیشتری برخوردارند. وبا توجه به نوع معیشت مردم در نواحی مختلف کردستان ، این آیین ها بر محور جغرافیا، انسان، کشاورزی و دامداری پدید آمده اند. بخشی از این آیین ها در هنگام تغییر سال و بخشی دیگر در زمان گرفتار شدن به بیماری یا خشکسالی وقحطی اجرا می شوند.مولف در این فصل آیین “بوکه بارانه” را که برای طلب باران در همه مناطق کردنشین برگزار می شود، به عنوان نمونه ی آیین های سنتی مناطق کرد نشین مورد بررسی قرار داده است.
فصل هفتم این کتاب در مورد “زیارتگاه ها و اماکن مقدس” بحث کرده است. با توجه به قدمت سرزمین کردستان و وجودهزاران زیارتگاه واماکن مقدس در این سرزمین که مردم محلی نیز داستان های زیادی درباره آنها روایت می کنند. اما هنوز شناسنامه این اماکن و تاریخ شفاهی مرتبط با آنها جمع آوری نشده است و اطلاعات زیادی در این باره وجود ندارد. به همین دلیل، مولف زیارتگاه پیر شالیار ومراسم های مرتبط باآن را در روستای هورامان تخت(شهر هورامان)، از توابع شهرستان سروآباد در استان کردستان را مورد بررسی قرار داده است، تا الگویی شود برای کسانی که می خواهند در مورد سایر زیارتگاه ها و اماکن مقدس کردستان تحقیق کنند.
فصل هشتم “جشن های فصلی مناطق کرد نشین” عنوان فصل هشتم این کتاب می باشد. نویسنده معتقد است که قدمت جشن های مناطق کرد نشین به دوران پیش از اسلام بر می گردد و این جشن ها همه ی ماهها و فصل های سال برگزار می شد. بخشی از این جشن ها گاهنبار نامیده می شد. گاهنبار به معنی چندبار و چند نوبت است .منظور از ان افرینش جهان در چند مرحله بود . این جشن ها در 6 نوبت برگزار می شدو هر بار مردم چند روز به رقص و شادی پرداختند. در ادامه فصل مولف25 جشن از جمله “جشن سمنوپران”، “جشن گیلاخه”، “جشن بانه مه ر”، “جشن ترخینه”، و… را شرح داده است. شمس در فصل آداب و رسوم ها که فصل پایانی کتاب نیز می باشد از کتاب آداب ورسوم کردان یا عادات و رسومات نامه ی اکرادیه که درباره رسوم و ویژگی های شخصیتی و فرهنگی کردهاست سخن می گوید وچکیده ای از این کتاب را بیان می کند.
این کتاب از ملا محمود بایزیدی و باهمکاری الکساندر ژابا تالیف شده و نخستین متن مکتوب مردم شناسی کردها می باشد. در قسمت دوم فصل نیز که با استفاده از داده های میدانی و کتابخانه ای نوشته شده است، به یکی از مهم ترین رسوم فرهنگی کردها یعنی چهارشنبه سوری و آداب و رسوم آن پرداخته است.
